از نظر آلتوسر سرمایه داری یک تشکل اجتماعی است وهر تشکل اجتماعی دارای عناصرواجزایی است که سازنده آن می باشد . از نظراو هر تشکل اجتماعی سه جزءاساسی دارد که عبارت اند از اقتصاد ، سیاست وایدئولوژی . درواقع کنش متقابل میان این سه جزء است که تشکل اجتماعی را سامان می دهد .او به رابطه دیالکتیکی میان این عناصر تأکید فراوان دارد وازهمین مسیر است که باانتقاد از تفسیر های به نظراو نابه جا از مارکس خودرا به مارکس واقعی نزدیک می کند .  

          از طرف دیگر آلتوسر باطرح مفهوم «تعین چند بعدی » به تناقض بین این عناصر سه گانه توجه نشان می دهد که به نظر او این تناقض،گذشته ازاین که وجود دارد ،همواره درارتباط با سایر تناقضات درحیطه های مختلف ساختار ها درنظر گرفته می شود که نمی توان از مجموعه ای از تناقضات درسطوح مختلف غافل شد وآن را به یک سطح تقلیل داد . از نظرآلتوسر تحول جوامع درادامه همین تناقضات شکل می پذیرد . وبه دلیل چند بعدی بودن تعین ، ناهمواری تحول نیز امری غیر قابل اجتناب است . به نظر او «تحول ناهموار» حالتی است که اجزاء به طور همسان تکامل پیدا نمی کنند.

          از این بیان او می توان این نتیجه را گرفت که تحول جوامع، گذشته ازاین که به تناقضات بستگی دارد ، تحت تأثیر عوامل متعدد صورت می گیرد نه عامل واحد ویگانه (آن گونه که مفسران قبلی مارکس معتقد بودند .) به همین جهت است که او از جبرگرایی اقتصادی انتقاد کرده وعوامل دیگر به ویژه «سیاست وایدئولوژی» را وارد تحلیل خود می کند . به نظر او می توان جوامع را براساس این سه عامل به تحلیل گرفت ؛اما نمی توان گفت این عوامل به طور هماهنگ عمل می کنند ؛بلکه ممکن است میان آن ها ناهمسانی های خاصی به وجود آید . به همین جهت است که عامل مسلط دردید او از جامعه ای تا جامعه دیگر متفاوت می شود ؛ به عنوان مثال درجامعه سرمایه داری عامل اقتصادی وتناقضات دراین بخش است که عامل مسلط محسوب می گردد ؛ اما ممکن است درجامعه ای دیگر عامل مسلط درتحول جامعه ، سیاست یا ایدئولوژی باشد .

          آلتوسر این سه عامل مسلط را با توجه به مجبور بودن کنشگران مطرح می کنداو کنشگران را به تعبیر کرایب عروسک های خیمه شب بازی تصور می کند که به دنبال نخ های نامرئی درحرکت اند . این وجهه ی نظر آلتوسر از او یک ساختارگرای افراطی ساخته است .

او هر چند درتلاش است که برعوامل متعدد درتحول جوامع تأکید کند ،اما درنهایت نمی تواند دست از این سخن معروف خود بردارد که : «درآخرین مرحله اقتصاد تعیین کننده اصلی است.»  به دلیل این برداشت هااست که او هم مارکسیست وهم ساختار گرا است .

 نوشته شده توسط عبدالله دانش در یکشنبه 86/4/10 و ساعت 10:16 صبح | نظرات دیگران()